Աշխարհը պայքարում է ավելի շատ սննդամթերքի արտադրության համար

«Հրաշք» Արարատյան դաշտում

​

    Հայաստանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետությունում մասնագետները ռեկուլտիվացիայի յուրահատուկ մեթոդով ռեկորդային ժամանակում անապատային աղուտները վերածել են պտղաբերի։

    Երևանում մնալը և ՀԽՍՀ հողագիտության և ագրոքիմիայի ինստիտուտի աշխատանքներին ու ձեռքբերումներին ծանոթանալու հնարավորությունը չափազանց օգտակար է այս ոլորտի ցանկացած մասնագետի համար։ Սոլոնչակի հողերի մելիորացիայի մեթոդի կիրառման պատկերը, որը կարելի է դիտել ինստիտուտի փորձակայանում, ինչպես նաև լայն պրակտիկայում հազար հեկտարի վրա, իսկապես եզակի և եզակի է թվում աշխարհում։ Հայկական ԽՍՀ-ում կատարված փորձերը մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև մեր երկրի համար, որտեղ Վոյվոդինայում զգալի հողատարածքներ աղակալված են, թեև պարզ է, որ մելիորացիայի յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքի համար չկա ունիվերսալ լուծում։

Հողագիտության և ագրոքիմիայի ինստիտուտը գտնվում է Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանում։ Քաղաքը հիմնադրվել է 2800 տարի առաջ և համարվում է աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը։ Հայաստանն առանձնանում է հսկայական թվով պատմական հուշարձաններով և հաճախ անվանում են «թանգարան բաց երկնքի տակ».

Դաժան անապատի դեմք

    Հայաստանի բնական պայմանները բարենպաստ չեն գյուղատնտեսության համար, քանի որ նրա լանդշաֆտը հիմնականում լեռնային և բարձրլեռնային է։ Հայաստանի ամբողջ տարածքի միայն 18%-ն է մշակովի հողատարածք, որից երկու երրորդը գտնվում է անբերրի հողով քարքարոտ լանջերին։ Եվ միայն Արարատյան դաշտում գտնվող Արակ գետի ձախ ափն է ապահովում մրգի, բանջարեղենի, խաղողի, խոտաբույսերի հարուստ բերք՝ անասնաբուծության հաջող զարգացման համար։ Մինչդեռ այս հարթավայրի զգալի տարածքները աղի են և ալկալային և պարունակում են զգալի քանակությամբ սոդա: Այս լեռնազանգվածների վրա կան ամենավատ աղի անապատները, ճաքճքված սպիտակավուն հողի հսկայական «բծերը»՝ ծածկված նոսր ու թույլ բուսականությամբ։

Նման սոլոնչակները ձևավորվել են բազալտի և հրաբխային ապարների միջով հարթավայր անցնող ջրի կուտակման արդյունքում, որտեղ հարստացել են նատրիումի խմբի աղերով, քլորիդներով, սուլֆատներով և կարբոնատներով, որոնք այնուհետև նստում են ստորերկրյա և ստորերկրյա ջրերի դանդաղ արտահոսքի գործընթացում։ .

    Նման աղակալած տարածքները հանդիպում են աշխարհի տարբեր մասերում, և հենց այն փաստը, որ դրանք դեռ վատ են օգտագործվում գյուղատնտեսական նպատակներով, վկայում է այն մասին, որ այդ հողատարածքներում ոռոգման աշխատանքները հաճախ շատ մեծ խնդիր են: Այնուամենայնիվ, կարելի է նաև ասել, որ նման հողերը պարարտ հողերի վերածելու վերաբերյալ հետազոտական աշխատանքներն իրականացվում են ամենուր՝ տարբեր հաջողությամբ և հողերի բարելավման տարբեր մեթոդների կիրառմամբ՝ կախված դրանց բաղադրությունից և աղիության տոկոսից՝ կրճատվելով երկուսն էլ լվանալով։ հողը և գիպս ավելացնելով՝ նատրիումը կալցիումի վերածելու համար։

   Երևանի հողագիտության և ագրոքիմիայի ինստիտուտի մասնագետները եկել են այն եզրակացության, որ գիպսի ներմուծումը հող անարդյունավետ մեթոդ է, որի դեպքում հողի բարելավման գործընթացը չափազանց դանդաղ է ընթանում, և եկել են այն եզրակացության, որ, ի տարբերություն այլ երկրների, հողի բարելավումը. նպատակահարմար չէ միայն վարելահողում, անհրաժեշտ է արմատական աշխատանք՝ կապված ամբողջ պրոֆիլի խորության բարելավման հետ։

    Այս առումով ինստիտուտի փորձարարական դաշտում ուսումնասիրվում և մշակվում է սոլոնչակի մելիորացիայի մշակման տեխնոլոգիան, բարելավված հողերի վրա բազմաթիվ փորձեր են իրականացվում՝ սկսած ոռոգման ագրոտեխնիկական եղանակներից, հողագործությունից, մշակության եղանակներից և ոռոգման ռեժիմից մինչև բազմաթիվ փորձեր։ մրգերի և խաղողի տեսակներ, տարբեր հացահատիկային և խոտաբույսեր և այլն մշակույթներ: Անհատական աշխատանքների համար նախագծվում են հատուկ մեքենաներ Գյուղատնտեսության մեքենայացման և էլեկտրաֆիկացման ինստիտուտի հետ համատեղ, ջրահեռացման հարցերը /հորիզոնական և ուղղահայաց/ լուծվում են Ջրային տնտեսության ինստիտուտի հետ համատեղ:

Գիտության փորձարկում գործնականում

    Երբ մի քանի տարի անց ստացվեցին առաջին արդյունքները, որոնք հնարավորություն տվեցին բարելավել մելիորացիայի գործընթացն ամբողջությամբ, պատրաստի բաղադրատոմսերը սկսեցին կիրառվել գործնականում: Ներկայումս Հայաստանի Հողագիտության և ագրոքիմիայի ինստիտուտի ղեկավարությամբ վերականգնվում են հազարավոր հեկտար սոլոնչակներ, որոնք այնուհետև փոխանցվում են գյուղատնտեսական կազմակերպություններին օգտագործման։

Մենք հնարավորություն ունեցանք դիտելու 6000 հա տարածքի վրա գտնվող այս տարվա հողերի բարելավման համալիրը և անմիջականորեն հետևելու Արարատյան դաշտում բարեկարգման աշխատանքների գործնական իրականացմանը։

   Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ այն տարածքներում, որտեղ բարեկարգման աշխատանքներ են իրականացվել արհեստական ոռոգմամբ, այս տարի մեկ հեկտար վարելահողի բերք է ստացվել՝ ավելի քան 55 ց ցորեն, ավելի քան 150 ցենտներ առվույտի խոտ, մոտ 500 ցենտներ կանաչ. վարդագույն խորդենի զանգված (քաղվածքն օգտագործվում է կոսմետիկայի մեջ), 350 ցենտներ խնձոր, տանձ, ձմերուկ, լոլիկ և այլ բանջարեղեն և մրգեր. կարծում ենք, հետաքրքիր կլինի հետևել այս տարածքում աղի ճահիճների մելիորացիայի գործընթացին, քանի որ այն զգալիորեն տարբերվում է մելիորացիայի լայնորեն հայտնի մեթոդներից, որոնք ներկայումս օգտագործվում են աշխարհի այլ տարածքներում:

    Հայաստանի զբոսաշրջային գրքույկներում ականավոր ամերիկացու խոսքերը մեջբերված են, որ «եթե իրեն հարցնեին, թե աշխարհի որ մասում կարելի է տեսնել ամենաշատ «հրաշքները», նա կպատասխաներ, որ Հայաստանում...» Պետք է միանալ այս հայտարարությանը. իսկ մեր տեսանկյունից՝ ռեկուլտիվացիայի ոլորտի մասնագետներ, քանի որ իսկապես «հրաշք» է, որ նախկին աղակալած տարածքներում մշակվող բույսերի բերքը հաճախ որակով և քանակով չի տարբերվում սովորական հողատարածքներում աճեցված նույն մշակաբույսերից։ .

  Հողի մելիորացիայի տեխնոլոգիա

    Հայաստանում գիպսը որպես ռեկուլտիվացնող միջոց չի օգտագործվում, այլ օգտագործվում է ծծմբաթթու կամ երկաթի վիտրիոլ՝ քիմիական և հանքարդյունաբերության թափոններ։ Այս եղանակով հողի ալկալային ռեակցիան շատ արագ չեզոքացվում է, նատրիումի կարբոնատները վերածվում են սուլֆատների և հեշտությամբ լվանում, իսկ քիմիական ռեակցիաների ժամանակ ազատված կալցիումը փոխարինում է նատրիումի բարդույթին, ինչը, ընդհանուր առմամբ, հանգեցնում է նրան, որ այս հողը մշակվում է. ճանապարհը արագորեն պտղաբեր է դառնում, և գյուղատնտեսական օգտագործման չորս-հինգ տարվա ընթացքում մնացած աղերը ամբողջությամբ լվանում են դրանից։

   Նման հողերի բարելավման տեխնոլոգիան ներառում է ձեռնարկված միջոցառումների համալիր:

    Նախ՝ կառուցվում է հողերի դրենաժային համակարգ, քանի որ այս միջոցառումը հողերի բարելավման հիմքն է, միաժամանակ կառուցվում է արհեստական ոռոգման համակարգ, առանց որի հնարավոր չէ իրականացնել մելիորացիայի աշխատանքների համալիր. ինչպես նաև բերք ստանալու համար։ Միաժամանակ պետք է նշել, որ Հայաստանի այս մարզում տեղումների քանակը կազմում է ընդամենը 250 միլիմետր, այսինքն՝ Վոյվոդինայի պրոֆիլի կեսից պակաս։

Այնուհետև հողերը հարթեցվում են մելիորատիվ միջոցների ավելի հավասարաչափ բաշխման համար, հատկապես ծծմբաթթվի կիրառման և աղերի տարրալվացման գործընթացը հեշտացնելու համար, որից հետո հողերը ենթարկվում են խորը մշակման մինչև 60-100 սանտիմետր խորություն, ինչը նպաստում է. մինչև հողի մեջ ամենախորը ներթափանցումը, կիրառվող քիմիական նյութերի կակաչը, ինչպես նաև ջուրն ու խոնավությունը: Մելիորանտները ներմուծվում են հողի մեջ: Ներածված ծծմբաթթվի կոնցենտրացիան և քանակը կարգավորվում է հատուկ դիսպենսերներով: Եթե երկաթի սուլֆատը ներմուծվում է հողի մեջ, այն ցրվում է հողի մակերեսի վրա հատուկ մշակված մեքենայի միջոցով և խառնվում։ Աշխատանքի ողջ մելիորացիոն ցիկլի ավարտն իրականացվում է լվացմամբ՝ հողից աղը լվանալու համար։

   Նկարագրված մեթոդն իր առջեւ խնդիր չի դնում հողից աղերը ամբողջությամբ լվանալու, դրա օգնությամբ միայն դրա կոնցենտրացիայի նվազում է ձեռք բերվում այն գծից ներքև, որից այն կողմ այն վնասակար է դառնում մշակովի բույսերի մշակման համար: Հետագայում աղերի մնացորդային քանակությունը հողից հանվում է ոռոգման ժամանակ բարձր տեմպերով և աճեցված բույսերի խնամքի համար անհրաժեշտ մի շարք ագրոտեխնիկական միջոցառումներով:

    Առողջության բարելավման նպատակով հողի մելիորացիան սկսվում է գարնանը, իսկ աշնանը ավարտվում է աղերի տարրալվացումը, ապա նույն տարում հողը ցանվում է աշնանացան ցորենով։ Ցորենի ծիլերը կատարվող ռեկուլտիվացիոն աշխատանքների հաջողության ցուցիչ են և դրանց որակի ստուգում, ինչպես նաև վստահ նշան, թե որտեղ պետք է վերամշակվի հողը: Այնուհետեւ այդ հողերի վրա երեք-չորս տարի աճեցնում են առվույտ, ինչը նպաստում է մնացորդային աղերի տարրալվացմանը, որի համար անհրաժեշտ է ոռոգման մակարդակը բարձրացնել 25-50 տոկոսով, ինչը նպաստում է հողի մեջ ջրի ավելի խոր թափանցմանը։ Սկզբում դրանք ջրվում են վարարով, ապա, երբ հողից աղերը հանվում են, վարելահողերը տեղափոխվում են նորմալ ոռոգման ռեժիմի և կարող ես անցնել ոռոգման արհեստական անձրևով և ակոսներով։ Պտուղներ տնկելիս օգտագործվում է արհեստական անձրևով ստացիոնար կայանք, ցորեն և առվույտ ցանելիս՝ շարժական ոռոգման «Վոլժանկա»։ Բանջարեղենով և խորդենիներով զբաղեցրած տարածքները ոռոգվում են անշարժ սրսկիչով` օգտագործելով ուղղահայաց դրենաժային հորերի ջուրը:

​

    Վիճակագրական տվյալները ցույց են տալիս, որ վերոնշյալ մեթոդով հողի բարելավման վրա ծախսված կապիտալ ներդրումները փոխհատուցվում են երեքից վեց տարի հետո՝ կախված հողի շահագործման ինտենսիվությունից:

    Ներկայումս ռեկուլտիվացիայով ապաքինված հողերը անապատի օազիս են թվում, բայց միանգամայն համոզված ենք, որ մոտ ապագայում կկանաչի ողջ Արարատյան դաշտը, որի վրա իմաստուն ծեր ալեհեր լեգենդի պես հպարտ Արարատն է իր տանում։ աչալուրջ պահակ. Բայց իրականում անշունչ սոլոնչակները բերրի հողերի վերածելու ամբողջ մելիորացիայի համալիրի իմաստուն պահապանը և ոգեշնչողը Երևանի Հողագիտության և ագրոքիմիայի ինստիտուտի տնօրեն դոկտոր Գրանտ Պետրովիչ Պետրոսյանն է, ով իր ողջ ուժը դնում է. և, կարելի է ասել, ինքը՝ Հայաստանում գիտահետազոտական փորձերի և հողային ռեկուլտիվացիաների արտադրության մեջ։ Իսկ նրա գլուխը ճերմակ է, ինչպես Արարատի գագաթը, և սա երկար տարիների կյանքի իմաստության ու փորձի դրոշմն է, ինչպես նաև երաշխիքը, որ Հայաստանում աղակալված հողերի բարելավման ողջ վեհ ձեռնարկը հաջողությամբ կավարտվի։

Պրոֆեսոր Ի.Վուչիչ

Հարավսլավական թերթ

«Գյուղատնտեսության աշխատող» թիվ 1429 եւ թիվ 1430, 26.11.1982թ.

Աշխարհը պայքարում է ավելի շատ սննդամթերքի արտադրության համար։

«Հրաշք» Արարատյան դաշտում. Պրոֆեսոր Ի.Վուչիչ